2) a prununcia in Marignana è a so trascrizzione à u scrittu
(IN CUNCIPIMENTU)
A prununcia chì corre à i ghjorni d'oghje in Marignana hè quella detta "supranaccia", ci hè à dì chì tutte e cunsunante anu una prununcia chì cambia, da più à menu forte, sicondu i casi oghje ditarminati è cunnisciuti bè. A ghjente di lingua materna corsa, o ancu quella chì parla suvente u corsu, face alternà isse prununce senza riflissione nemmancu scelta, ma di manera propia rigulare è senza mai un' accizzione. Face ch'ella hè bella chjara ch'ella ci hè una regula sottuposta, ch'ella applicheghja a ghjente senza mancu pinsacci a maiò parte di u tempu. Oghje stsu fenominu, chjamatu "scunsunatura", hè statu furmalizatu à u scrittu par via di l'usu di "l'aletta" (accentu) chì ghjova da indicà a prununcia da fà sente pà a cunsunante chì vene dopu. Hè senza utule par una parsona chì sà parlà u corsu è chì prununcia bè naturalmente, ma hè di ghjovu maiò par quelli ch'amparanu.
Stemu à sente à calchì cunghjucazione di verbi par pudè avvedeci d'issi cambiamenti di prununcia di e cunsunante. A frasa sarà trascritta di manera funetica (u più cù u sistema dettu API) :
a'dju g'ompru
'ai g'ompru
'a c'ompru
av'èmu g'ompru
av'èdè g'ompru
'anu g'ompru
cumpr'a
Eccu, avemu vistu chì a prununcia hè "G" o "C" sicondu i casi. Hè listessa par tutte e cunsunante. Par isempiu :
s'ò part'udu
s'è part'udu
'è part'udu
s'èmu bart'udi
s'èdè bart'udi
s'ò part'udi
p'artè
Quì, a prununcia hè sia "P" sia "B". In irrialità ci hè sempre un irraportu strettu trà e duie prununce d'una lettara (vale à dì ch'una prununcia "P" ùn pò divintà "T")
Ne risulta chì e cunsunante ponu esse classificate à paghju, cù una virsione "forte" (o "pretta", o "incalcata") è una virsione "dolce" (o "frolla", o "linificata"). Tandu hè sempre a lettara chì pricede chì mutiva una prununcia o l'altra.
- Dunque a lettara -P- vene addulcita in -B- da mez'à duie vucale :
"aghju vistu ch'ella hè aparta" , "a pasta" , "...un pallone..." vs. "u pallone" , "u nipote" , "aghju capitu"
- A lettara -T- in -D- ("allora tandu pigliavamu" vs. "è tandu allora" , "u tagliu di" , "hè natu..." )
- A lettara -C- in -G-
- E lettare -B- è -V- passanu da una prununcia -B- à una prununcia -W- ( "...babbu...", "o bà" , "allora emu cantatu bè" , "era bianca" , "vai chì..." , "aghju vistu..." )
- A lettara -F- diventa -V- ("a farina" , "u fornu" )
- -S- diventa -Z- ("u sale" )
- -CHJ- diventa -dye- è -GHJ- torna -YE- (MA SOLU À L'INIZIU D'UNA PAROLLA È MICCA INGRENTU).
- Pà a prununcia di -R-, da vede "Carattaristiche, cunghjucazione è lessicu chjucu marignanesi".
- A lettara -D- hè linificata sia in -, sia in -R- sicondu i casi à l'iniziu d'una parolla :
"a l'aghju detta" (-D- hè prununciata -R- ugnule)
"aghju dettu iè" (-D- ùn hè micca prununciata )
"Dopu, u ghjornu dopu" (a prima -D- di "dopu" hè prununciata -D- ma a siconda ghjunghje dopu una vucale è dunque vene prununciata -R- ugnule)
"t'aghju da dì" (a prima -D- di "da" ùn hè micca prununciata è a siconda -D- di "dì" hè prununciata -R-)
Ingrent'à una parolla, hè sguasgi sempre addulcita in -R- :
lettara | prununcia forte | prununcia dolce |
T | t | d |
P | p | b |
C | k | g |
F | f | v |
D | d | r o - |
G | g | g o w |
B | b | w |
V | b | w |
CHJ | tye | dye |
GHJ | dye | ye |
S | s | z |
Z | ts | dz |
Videmu chì senza nulla innanzu a prununcia di a prima cunsunante d'una parolla hè sempre forte :
p'anè, p'artè, pur'è, p'adyu, par'enti
tsid'éllu, tsi'u
bit'ura, bul'è, b'èrè, b'éra
t'arra, tir'a, tumb'a, tay'a
f'Ógu, frust'a, f'a
cumpr'a, c'aldu, c'adaru,
ball'a, b'atè, bast'a
d'ètu, dut'òrè, d'adu
g'òla, g'òfu
s'éra, sarr'a, sunny'a
tyam'a, tyap'a, ty'òzu
dyug'a, dyò'wu
HÈ STA PRUNUNCIA QUÌ CHÌ DITARMINA A PRIMA LETTARA QUAND'ELLU SI SCRIVE !
Si scrivarà dunque :
pane, parte, pudè, paghju, parenti
zitellu, ziu
vittura, vulè, vede, vera
tarra, tirà, tumbà, taglià
focu, frustà, fà
cumprà, caldu, cataru
ballà, batte, bastà
dettu, duttore, datu
gola, goffu
sera, sarrà, sunnià
chjamà, chjappà, chjosu
ghjucà, ghjovu
Ma tandu affacca a quistione : cumu calchì omu ch'ùn sà micca parlà hà da sapè cumu leghje a prima cunsunante d'una parolla (forte o dolce ?) ?
Quì intarvene l'accentu " ` ", dettu "aletta" : quand'ellu hè statu cuncipitu u sistema di a scrittura aduprata oghje da sguasgi tutti, s'hè dicisu (hè una cunvinzione) chì a so funzione saria d'insignà a prununcia di a prima cunsunante dopu a fine d'una parolla.
Quand'ì a vucale à a fine d'una parolla porta un accentu, ci vole à leghje di manera forte, pretta, incalcata, a cunsunante chì vene dopu, à u principiu di a parolla siguente.
Di a listessa manera, ci hè dinò a quistione : cumu calchì omu chì sà parlà hà da sapè quandu mette un accentu ?
Hè semplice, postu ch'ellu basta à applicà a listessa regula à a ritrosa :
Sì a prununcia di a prima cunsunante d'una parolla (ci vole à "stassi à sente" à sè stessu si pò dì) hè forte, pretta, incalcata, quand'ellu si vole scrive, ci vole à mette un accentu annant'à l'ultima vucale di a parolla innanzu.
Avà ci basta à rimarcà chì dopu una cunsunante, a prununcia di a prima cunsunante di a parolla chì suveta hè sempre forte, è avemu a "regula" sana, chì pò esse riassunta di sta manera :
● l'ultima lettara d'una parolla hè una cunsunante
● l'ultima lettara d'una parolla hè una vucale cù un accentu
● principiu d'una frasa, ùn ci hè nulla innanzu
===========> a prununcia di a prima cunsunante di a parolla chì vene dopu hè forte
● l'ultima lettara d'una parolla hè una vucale senza accentu
==========> a prununcia di a prima cunsunante di a parolla chì vene dopu hè dolce
Avà accorre à sapè cumu fà ingrent'à una parolla. A risposta hè semplice : pigliemu a listessa regula caccenduli u casu ch'ùn si prisenta micca, vale à dì "ùn ci hè nulla innanzu", è fendu a cunvinzione ch'ellu ùn si mette mai un accentu ingrent'à una parolla.
Tandu ferma :
● a lettara innanz'à a cunsunante hè una cunsunante
===========> a prununcia di a cunsunante chì vene dopu hè forte.
● a lettara innanz'à a cunsunante hè una vucale (par cunvinzione senza accentu)
==========> a prununcia di a cunsunante chì vene dopu hè dolce